Recensie: Door het Stof, een musical over rijk en arm (3.5 sterren)

Door het Stof is een theatervoorstelling, speciaal ter ere van 700 jaar Enschede. De première vond op 14 juni plaats in het Wilminktheater en Muziekcentrum in Enschede. Het is een drieluik waarbij het publiek zich opsplitst. Het ene deel van het publiek start bij het rijke deel, de textielbaronnen, in het Wilminktheater. Het andere deel start bij het arme deel, de arbeiders, in het Muziekcentrum. In de pauze wisselt het publiek van locatie en voor het derde deel, de ontknoping, komt het publiek samen in het Muziekcentrum. Onze volgorde was van rijk naar arm en vervolgens de ontknoping.

De cast bestaat uit: Laus Steenbeeke, Danny Westerweel, Han Oldigs, Ellen Pieters, Julia Lammerts, Fabian Jansen, Remco Sietsema, Jelmer de Groot, Laurien van Rijswijk, Alexander Schuitema, Baleria Bagchus en Christiaan Schreuder. Het script is van Jibbe Willems en regie is in handen van Daniël van Klaveren (rijk) en Anne de Blok (arm), samen verantwoordelijk voor het derde deel. Het decorontwerp is van Joris van Veldhoven.

De musical vertelt het verhaal van twee gezinnen: één uit een bevoorrechte bovenklasse van de generaties textielbaronnen, het andere een arbeidersfamilie worstelend met armoe en onzekerheid. Hun levens raken elkaar doordat ze aan elkaar verbonden zijn als werkgever-werknemer, waarin thema’s als hoop, liefde, macht en onmacht de revue passeren. Hiermee wordt de kloof tussen rijk en arm op indringende wijze blootgelegd, waarbij we in het eerste deel het verhaal vanuit de rijke kant bezien en na de pauze hetzelfde verhaal vanuit de arme kant bezien. Daarbij zijn Saar (Julia Lammerts, arm) en Karel (Alexander Schuitema, rijk) ook nog eens verliefd op elkaar, waardoor de verschillen én de gelijkenissen tussen de werelden pijnlijk zichtbaar worden. Het geloof, in de personage van kapelaan Alphons Ariëns (Danny Westerweel), loopt door het hele verhaal heen. De kapelaan, die zichzelf afvraagt of hij zelf wel het goede doet, probeert beide werelden dichter bij elkaar te brengen. Het verhaal is gelaagd en goed opgebouwd, zonder in clichés te vervallen. De titel – Door het Stof – slaat zowel op de sociale daling van sommigen als op de nederigheid die anderen (moeten) leren.

Eerlijkheidshalve gebiedt ons te zeggen, dat we in het eerste deel (rijk) meer het gevoel hadden dat we een goed toneelstuk aan het kijken waren, waarin ook zang voorkomt. Weliswaar mooie zang, klassieke stijl, passend binnen de setting. De dramatiek van de muziek versterkte de diverse scènes, de gezongen teksten waren soms moeilijk verstaanbaar. De zang werd uitgevoerd door het ensemble Consensus Vocalis. In het tweede deel (arm) kwam er veel energie los. Hier werd ook met een groot ensemble van lokale (amateur-)spelers gewerkt. Hier kregen we de echte musical-vibe te pakken en hoorden we melodieën, die na de voorstelling nog in ons hoofd bleven hangen.

De decors waren prachtig. Bij het rijke deel keken we tegen een decor aan met allemaal fotolijsten. Hierin is tijdens het spel het ensemble Consensus Vocalis zichtbaar als een kwartet van voorouders. Zodra zij verschijnen gaat het volume van het publiek naar beneden en zijn we van start. Ook is er een grotere lijst waar in een dame zichtbaar wordt, die zo nu en dan Twentse one-liners uitspreekt, die wij overigens niet verstonden en wat voor ons dus ook geen meerwaarde had. De overgangen van scènes zijn vloeiend, via klapdeuren aan linker- en rechterzijde van het toneel verschijnen en verdwijnen de diverse spelers, als ze niet via de zijkant van de zaal opgerend komen. Tijdens het spel komt er een grote tafel naar beneden, waarop alle luxe smakelijkheden komen te staan tijdens het familiefeest. De tafel staat op een draaiplateau waarop de spelers ook meedraaien. Dit is mooi bedacht, maar het lopen van de acteurs op deze draaischijf gebeurt net iets te lang, waardoor het beeld voor de kijker onrustig wordt. In het arme deel zien we de weefgetouwen en veel arbeidersvolk op het podium, het straalt hard werken uit en weinig luxe. Er gebeurt veel, waardoor er dus ook veel te zien is. Hier zien we ook op de achtergrond een live orkest zitten, die de zang begeleidt.

Bij het derde deel, de ontknoping, werden we geacht te staan in de zaal (wie niet lang kan staan mag wel een zitplaats aan de zijkanten of op het balkon zoeken) en liep er over de hele lengte een steiger met planken door het midden van zaal. Hierop komen alle spelers naar binnen gewandeld. We hebben dan in tijd een sprong gemaakt, want ze zijn allen dood. We moeten hierbij zeggen dat we de bedoeling van dit deel niet goed snapten.

De acteerprestaties zijn sterk, karakters worden goed neergezet en het spel verloopt vlot. Als we na de pauze deel twee zien, ontdekken we personages op het toneel, die we ook in het eerste deel zagen. Dan pas realiseren we ons, dat er diverse acteurs tijdens het spel tussen de twee locaties heen en weer rennen. En dat bij hoge temperaturen deze avond. Op deze manier je spel vormgeven dwingt bij ons veel respect af. Helaas kunnen we dat niet zeggen van de burgemeester. Zijn spel had iets clownesks en vonden wij niet in dit verhaal passen. Wij twijfelen of deze acteur juist gecast is voor deze specifieke rol.

Danny Westerweel is het cement tussen beide delen, wij genoten volop van zijn spel als kapelaan Alphons Ariëns. Soms heel nederig, soms heldhaftig en dan weer de social worker. Hij rent met regelmaat van de ene locatie naar de andere en lijkt zonder enige moeite zich aan te passen aan het spel waarin hij dan weer belandt is op de andere locatie. Heel knap gedaan.

Door het Stof is in zijn vorm een unieke musical die het publiek met een goed gevoel naar huis laat gaan. De musical eert het textielverleden van de stad Enschede. Met sterke personages, leuke verrassende muziek en een slimme regie weet de voorstelling ons te vermaken.